W ramach cyklu „Obiekt miesiąca” w maju 2022 prezentujemy JEŻOWCE
Ciała jeżowców są różnobarwne, a ich kształt przypomina kolczaste owoce kasztanów. Należą one do szkarłupni – dużej grupy organizmów, do której zaliczane są liliowce, strzykwy, rozgwiazdy i wężowidła oraz liczne wymarłe grupy. Zwierzęta te posiadają pięciopromienistą symetrię ciała. Większość organów występuje w liczbie pięciu lub w liczbie stanowiącej wielokrotność pięciu. Natomiast nieliczne struktury występują pojedynczo. Na symetrię promienistą może nakładać się symetria dwuboczna. Jeżowce posiadają tzw. układ wodny, inaczej ambulakralny. Tworzy go system połączonych kanałów wypełnionych płynem (pochodną wody morskiej), wnikających do układu przez specjalny otwór wodny, osłonięty często wapiennym sitkiem, tzw. płytką madreporową. Następnie, w głąb ciała prowadzi częściowo zwapniały przewód – kanał kamienisty. Dobiega on do kolistego kanału okrężnego, od którego w pięciu kierunkach rozchodzą się kanały promieniste. Układ wodny jeżowców zakończony jest licznymi buławkowatymi nóżkami ambulakralnymi, które odchodzą od kanałów promienistych i mogą się wysuwać hydraulicznie. Nóżki te spełniają rolę ruchową, oddechową, czuciową oraz wspomagają zdobywanie pokarmu. Bardzo ważną cechą tej grupy organizmów, szczególnie z paleontologicznego punktu widzenia jest występowanie okrytego miękkimi tkankami wapiennego szkieletu. Szkielet ten zbudowany jest z przylegających do siebie płytek, z których każda stanowi pojedynczy kryształ kalcytu. Pancerz jeżowców o średnicy kliku lub kilkunastu centymetrów utworzony jest z 20 rzędów pięciokątnych płytek zgrupowanych w naprzemianległe pasy (5 ambulakralnych, położonych nad kanałami promienistymi i 5 interambulakralnych, leżących miedzy nimi). Na spodniej stronie (oralnej) ciała znajduje się otwór gębowy. Otwór odbytowy zlokalizowany jest nad otworem gębowym na wierzchniej (aboralnej) stronie ciała, pośrodku tzw. tarczy szczytowej. Zwierzęta te pozbywają się swoich odchodów, które z konieczności opadają na ich powierzchnię ciała za pomocą przydatków podobnych do szczypczyków tzw. pedicelarii. Tarczę szczytową tworzy 10 płytek, wśród których 5 to tzw. płytki oczne z otworkami na światłoczułe zakończenia kanałów promienistych, stanowiących „oczy” jeżowca. Przez pozostałych 5 płytek, położonych pomiędzy płytkami ocznymi wydostają się komórki rozrodcze – płytki genitalne. Jedna z nich równocześnie stanowi początek układu wodnego – madreporyt. Ciało jeżowców pokryte jest licznymi długimi kolcami, które spełniają funkcję ochronną, a także tworzą bezpieczne schronienie dla młodocianych stadiów wielu skorupiaków, ślimaków i ryb. Dzięki tym strukturom ochronnym jeżowce potrafią regularnie kroczyć po dnie. U niektórych form płytkowodnych kolce służą do drążenia w skalistym podłożu jamek, w których zwierzęta te znajdują schronienie przed drapieżnikami i morskimi falami. Inne formy posiadają wykształcone kolce pod postacią masywnych maczug lub łopat, za pomocą których zwierzę kotwiczy się na dnie.
Na terenie Polski pojedyncze płytki, kolce oraz fragmenty jeżowców znane są z osadów paleozoiku. Natomiast liczne i dobrze zachowane ich okazy pochodzą z okresu jurajskiego z terenu Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej (Zalas, Wrzosowa) i obrzeża Gór Świętokrzyskich (Małogoszcz, Gruszczyn). W osadach kredy okolic Krakowa oraz późnej kredy i wczesnego trzeciorzędu doliny środkowej Wisły (Piotrawin, Nasiłów) spotykane są często jeżowce nieregularne. Liczne ich skamieniałości występują w miocenie Korytnicy, Pińczowa oraz Świniar.