Projekt „Regio Ferrea” – Muzeum Przyrody i Techniki "Ekomuzeum" im. Jana Pazdura

Informacje o projekcie

W dniu 25 czerwca 2008 r. w Warszawie została zawarta Umowa pomiędzy Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego a Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach, której przedmiotem jest realizacja Projektu „Regio Ferrea – renowacja i adaptacja na cele kulturalne zabytkowej Huty Żelaza w Starachowicach.” Podpisanie tego dokumentu wieńczy proces aplikacji o środki pochodzące z MF EOG.

Zgodnie z podpisaną umową Muzeum otrzymało wsparcie finansowe w wysokości 1 683 704 Euro.

W ramach Projektu finansowanego w 85% ze środków Mechanizmu Finansowego EOG wykonane zostaną następujące prace:

* Utworzenie pomostu widokowego na poziomie zasypu Wielkiego Pieca
* Remont klatki schodowej oraz budowa windy osobowej
* Rewitalizacja budynku hali spustowej wraz z przystosowaniem jej do funkcji amfiteatralnej
* Renowacja budynku wieży ciśnień oraz adaptacja jej na potrzeby wystawiennicze
* Remont elewacji budynku maszyny wiatrowej
* Remont budynku Filtrów Theisena
* Wykonanie instalacji ciepłowniczej w budynku administracyjnym
* Wykonanie ścieżek i alejek spacerowych oraz oświetlenia zewnętrznego obiektu
* Rewitalizacja budynku maszynowni
* Budowa tarasów widokowych na murze oporowym oraz przy estakadzie kolejowej
* Wzniesienie budynku recepcji
* Remont instalacji wodno – kanalizacyjnej oraz ciepłowniczej wraz z przyłączami do poszczególnych budynków
* Remont elewacji Hali Lejniczej oraz montaż klimatyzacji wewnątrz budynku
* Remont ogrodzenia zewnętrznego
* Stworzenie multimedialnej wystawy paleontologicznej połączonej z wyeksponowaniem zabytkowych kotłów parowych oraz klimatyzacją budynku dawnej kotłowni

Pozostałe środki w wysokości 15% wartości inwestycji pochodziły z Promesy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz z budżetu Starostwa Powiatowego w Starachowicach. Koszt całkowity Projektu zamknie się kwotą równowarta 2 416 610 Euro.

Uroczyste otwarcie Projektu „Regio Ferrea”

W dniu 19 września 2008 roku miała miejsce uroczysta inauguracja Projektu „Regio Ferrea – renowacja i adaptacja na cele kulturalne zabytkowej huty Żelaza w Starachowicach”. Realizacja inwestycji, której zakończenie przewidywane jest w 2010 roku pozwoli na przystosowanie do potrzeb nowoczesnego muzeum wielu obiektów wchodzących w skład XIX-wiecznego zespołu wielkopiecowego. Projekt finansowany jest w 85% ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Pozostała kwota pochodzi z Promesy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz budżetu powiatu Starachowickiego. Na uroczystości obecni byli przedstawiciele Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Parlamentarzystów Ziemi Świętokrzyskiej, Starosty Starachowickiego i Rady Powiatu w Starachowicach, Urzędu marszałkowskiego w Kielcach oraz Rady Muzeum. Symbolicznemu wbiciu pierwszej łopaty towarzyszył przegląd miejsc i obiektów przeznaczonych do rewitalizacji w ramach Projektu.

Projekt na półmetku (30 września 2009)

Dobiega rok od rozpoczęcia prac remontowo budowlanych w Muzeum Przyrody i Techniki. Przypomnijmy, że są one realizowane w ramach projektu „Regio Ferrea, renowacja i adaptacja na cele kulturalne zabytkowej huty żelaza w Starachowicach”. Jego całkowita wartość wynosi 2,2 mln euro, z czego blisko 1,7 mln to wsparcie udzielone przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię ze środków pochodzących z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG). Pozostałą część kwoty zapewnił Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Powiat Starachowicki. Wspomniany projekt obejmuje kompleksową rewitalizację zabytkowego zakładu wielkopiecowego z połowy i końca XIX wieku. Pojęcie rewitalizacji oznacza nadanie „nowego przeznaczenia” dawnym obiektom, czy miejscom. Starachowicka, stuletnia huta w miejsce wytopu żelaza wytapiać będzie kulturę. Poprzemysłowa, surowa przestrzeń doskonale nadaje się na odważne przedsięwzięcia kulturalne, na co wskazują udane próby podejmowane w większych miastach Polski. W naszym przypadku tego typu działania będą miały miejsce na całym 8 hektarowym terenie muzeum. Oto kilka przykładów. Hala spustowa, na której gorąca surówka żelaza zastygała w formy zwane gąskami zostanie zaadaptowana na potrzeby sali amfiteatralnej. Planujemy organizować tam koncerty, pokazy mody oraz stworzyć wyjazdową scenę jednego z profesjonalnych teatrów. Na najwyższej kondygnacji wieży ciśnień, która dzięki projektowi „Regio Ferrea” po raz pierwszy znajdzie się na trasie zwiedzania muzeum utworzymy galerię sztuki. „Galeria w wieży” to najważniejsze, ale nie jedyne miejsce, które zostanie udostępnione artystom. W nieoczekiwanych miejscach i zakamarkach starej huty powstanie kilka mikro – galerii (fotografii czy rzeźby), natomiast wzdłuż zewnętrznego ogrodzenia muzeum planujemy stworzyć wspólnie z władzami miasta „galerię na płocie”. Tą ostatnią będzie można odwiedzać bez konieczności wchodzenia na teren ekomuzeum.

Regio Ferrea to jednak przede wszystkim gruntowne przystosowanie zabytkowych obiektów na potrzeby nowoczesnego muzeum. Koniecznym stało się stworzenie niezbędnej infrastruktury dla atrakcyjnego spędzania czasu przez zwiedzających. W chwili obecnej na ukończeniu są prace związane z budową 3 500 m2 ścieżek pieszych i jezdnych, kilku tarasów widokowych na różnej wysokości oraz instalacją 60 nowych lamp. Muzeum otrzymało już nowoczesne sanitariaty odpowiadające wszystkim standardom europejskim. Dla usprawnienia ruchu turystycznego powstanie nowy budynek recepcji, w którym oprócz kasy biletowej i sklepiku z pamiątkami zostanie ulokowane Centrum Informacji Turystycznej Powiatu Starachowickiego. Infrastruktura to również doprowadzenie do poszczególnych budynków instalacji ciepłowniczej oraz wodno – kanalizacyjnej. Wszyscy nasi Goście mają zapewne w pamięci utrudnienia związane z brakiem ogrzewania w halach ekspozycyjnych w miesiącach jesienno – zimowych. Od przyszłego roku klimatyzowane i ogrzewane pomieszczenia zapewnią nieznany dotąd komfort uczestniczenia w zdarzeniach muzealnych. Zasięg prac rewitalizacyjnych składających się na projekt „Regio Ferrea” doprowadzi do znacznego poszerzenia przestrzeni ekspozycyjnych. We wspomnianym już budynku wieży ciśnień obok galerii znajdzie się również wystawa poświęcona górnictwu, geologii oraz… historii Starachowickiego Klubu Sportowego. Pozostający dotąd na uboczu obiekt mieszczący filtry Theissena – najbardziej surowy i industrialny – wypełni niekonwencjonalny przekaz odnoszący się do historii miasta Wierzbnika i Starachowic. Na niewątpliwą sensację, przekraczającą znane w kraju propozycje zapowiada się interaktywna wystawa paleontologiczna. W specjalnie zaaranżowanej przestrzeni znajdą się wiernie zrekonstruowane zwierzęta żyjące w rejonie Gór Świętokrzyskich w okresach permu, triasu i dolnej jury. Nazwisko patrona wystawy – przedwcześnie zmarłego paleontologa i pomysłodawcy ekspozycji, jak też wykonawczyni modeli zwierząt i scenografii – Marty Szubert – bez wątpienia najlepszej w kraju specjalistce w tej dziedzinie są gwarantami jakości wizualnej i merytorycznej wystawy. Sztab konsultantów naukowych i ekspertów w dziedzinie zastosowania w muzealnictwie technik multimedialnych pozwolą stworzyć wyjątkową ekspozycję poświęconą światu dinozaurów. Przyroda w formie sprzed milionów lat znajdzie swoje miejsce w… budynku hutniczej kotłowni. Jest to kolejny przykład umiejętnej, czasem wręcz zaskakującej śmiałością rewitalizacji przestrzeni poprzemysłowych.

Ostatnie dwa lata działalności muzeum to zwiększona aktywność na polu edukacji. Placówki oświatowe zarówno z terenu miasta jak i spoza województwa coraz liczniej korzystały z ofert zajęć warsztatowych i lekcji muzealnych. Gwar dziecięcych zabaw i interaktywnych zajęć były najlepszą recenzją wystawioną edukacyjnej działalności muzeum. Niestety na przeszkodzie pełnej jej realizacji stał brak odpowiednich pomieszczeń i sal dydaktycznych. Przeszkoda ta, jak wiele innych zostanie usunięta dzięki realizacji projektu „Regio Ferrea”. Na potrzeby oświatowej aktywności placówki przeznaczono pochodzący z 1841 roku budynek maszynowni. Jest to najlepiej zachowany obiekt pochodzący ze starszego zakładu wielkopiecowego. Obok przywrócenia do pełnej świetności jego substancji, pomieści on sale dydaktyczne, pracownie artystyczne i muzealną bibliotekę.

W wyniku podjętych prac rewitalizacyjnych udostępnione zostaną tereny dotychczas niedostępne dla Zwiedzających. Konsekwencją tego będzie stworzenie trzech niezależnych tematycznie ścieżek zwiedzania: przyrodniczą, hutniczą i przemysłową. W efekcie powstanie de facto trzy muzea w jednym. Na każdej z tras czekać będzie na Odbiorcę atrakcja, która dodatkowo wzbogaci porcję wrażeń, jaką otrzyma każdy z nich. Od rozpoczęcia realizacji projektu minął prawie rok, w którego trakcie muzeum zmieniło się nie do poznania. Najważniejszym wyzwaniem pozostaje dokończenie wystawy paleontologicznej, wyposażenie zrewitalizowanych obiektów oraz zaaranżowanie nowych ekspozycji. Zgodnie z planem prace budowlane zakończą się w listopadzie tego roku, natomiast latem 2010 sfinalizowana zostanie realizacja wystawy paleontologicznej. Wszystko po to, aby już w okresie przyszłorocznych wakacji muzeum mogło otworzyć swoje podwoje dla Zwiedzających. Wszak to Oni właśnie stanowią sens i uzasadnienie tego wielkiego przedsięwzięcia.

Uroczyste zakończenie Projektu Regio Ferrea

Dobiegły końca prace związane z realizacją projektu „Regio Ferrea – renowacja i adaptacja na cele kulturalne zabytkowej huty żelaza w Starachowicach”. W przeciągu dwóch lat rewitalizacji poddano większość z zabytkowych obiektów zakładu wielkopiecowego z połowy i końca XIX wieku. Całość inwestycji obejmowała wykonanie prac remontowo budowlanych, instalacyjnych oraz stworzenie nowoczesnej wystawy paleontologicznej.

Dzięki realizacji projektu Regio Ferrea starachowickie muzeum uzyskało zupełnie nowe możliwości w dziedzinie popularyzacji poprzemysłowego dziedzictwa kulturowego, jak również zostało wyposażone w infrastrukturę niezbędną dla obsługi ruchu turystycznego. Placówka uzyskała również nową przestrzeń dla działań edukacyjnych (sale dydaktyczne i pracownie) oraz kulturalnych (scena na hali spustowej, czy „galeria wieży”). Pozwoli to rozszerzyć jeszcze bardziej dotychczasową ofertę o nowe zdarzenia muzealne.

Uroczyste zakończenie realizacji projektu miało miejsce w dniu 8 października 2010 roku. Tego dnia do muzeum przybyło blisko dwustu zaproszonych gości z przedstawicielami Ambasadora Królestwa Norwegii, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obecni byli również członkowie władz samorządowych ze Starostą Starachowickim i Prezydentem Miasta Starachowice na czele. Na uroczystości nie zabrakło przedstawicieli świata nauki, członków organizacji pozarządowych, Rady Muzeum oraz wszystkich osób zaangażowanych w realizację projektu. Najważniejszym punktem uroczystości stało się symboliczne przecięcie wstęgi symbolizujące ponowne otwarcie muzeum dla zwiedzających, którego dokonali przedstawiciele donatorów oraz dyrektor placówki.

Zaproszeni goście jako pierwsi mieli możność zapoznać się z nowymi – starymi obiektami, jak również zwiedzić wystawę poświęconą historii starachowickiego górnictwa rud żelaza. Co prawda została ona zrealizowana poza ramami projektu „Regio Ferrea”, dzięki fundacji starachowiczanina – byłego górnika ale jest pierwszą ekspozycją stworzoną w zrewitalizowanym budynku wieży ciśnień. Drugą halową wystawą , którą tego dnia podziwiali zaproszeni była wystawa paleontologiczna zlokalizowana w budynku dawnej kotłowni. To jedyna stała ekspozycja objęta projektem Regio Ferrea, jak również jedna z najnowocześniejszych wystaw muzealnych, jakie powstały w ostatnim czasie w kraju

Projekt „Regio Ferrea renowacja i adaptacja na Cele kulturalne zabytkowej huty żelaza w Starachowicach” realizowany był dzięki wsparciu pochodzącemu ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Promesy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz środków Powiatu Starachowickiego. Całkowita wartość inwestycji opiewała na kwotę 2,2 mln. Euro.

Dwa dni po uroczystym zakończeniu projektu w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach zorganizowano dzień otwarty. Ponad tysiąc mieszkańców miasta oraz przyjezdnych gości miało okazję nieodpłatnie zwiedzić wyremontowane obiekty, jak też zapoznać się z nowymi atrakcjami przygotowanymi dla turystów.

Od 12 października muzeum zaprasza wszystkich chętnych. Zwiedzanie zabytkowych obiektów trwa dwie godziny i odbywa się tylko z przewodnikiem. Wejścia na trasę zwiedzania o pełnych godzinach począwszy od 8.00 do 15.00 od wtorku do piątku, zaś od 11.00 do 15.00 w soboty i niedziele.

tekst: Paweł Kołodziejski

Obiekty – Filtry Theisena

Budynek został zbudowany w latach 1929-1931, podczas największej modernizacji zakładu wielkopiecowego. Mieści w sobie dezintegratory (filtry) Theisena stanowiące technologicznie ostatni etap systemu oczyszczania gazów wielkopiecowych. W urządzeniach tych doprowadzano do wytrącania się pozostałych, najdrobniejszych cząstek pyłów zanieczyszczających gazy. Po przejściu przez filtry Theisena gaz kierowano do nagrzewnic Cowpera oraz pod kotły obsługujące maszynę parową i centralę cieplną zakładu. Wydajność każdego z dezintegratorów to 25000n? gazu na godzinę. Budynek filtrów wraz z urządzeniami pomocniczymi spełniał swoją funkcję użytkową do momentu wygaszenia wielkiego pieca w 1968 roku.

Obiekty – Budynek Maszyny Wiatrowej

Budynek wzniesiony w 1898 roku w ramach budowy nowego zakładu wielkopiecowego. Mieści w sobie maszynę parową służącą do wytwarzania dmuchu do wielkiego pieca. Maszyna została wyprodukowana w Rydze przez filię niemieckiego koncernu Braci Klein z Duisburga. Urządzenie o mocy 1200KM miało wydajność 11000m3 powietrza na godzinę i było jednym z największych tego typu w Europie Koszt zakupu maszyny wiatrowej stanowił 1/3 wydatków poniesionych na budowę całego zakładu wielkopiecowego z 1899 roku. Od chwili zakupu dmuchawy elektrycznej w 1931 roku maszyna wiatrowa pozostawała aż do 1968 roku w gotowości, Tako rezerwowe źródło napowietrzania wielkiego pieca.

Obiekty – Hala lejnicza

To jeden z najważniejszych zachowanych obiektów należących do za kładu wielkopiecowego czynnego w latach 1 842-1 901. Po jego ostatecznym zatrzymaniu przeznaczona początkowo na magazyny, a od 1928 roku na cegielnię w której wyrabiano cegłę ze szlaki wielkopiecowej. Liczne przybudówki, jakimi wówczas obrosła zatarły jej pierwotny wyg ląd. Po za mknięciu cegielni w 1 971 roku hala stopniowo popadała w ruinę.

W latach 90. XX wieku przywrócono obiektowi historyczny kształt’ przeznaczono na halę ekspozycyjną dla przyszłego muzeum. Wskutek zmiany decyzji ówczesnego właściciela zabytku (Fabryki Samochodów Ciężarowych) do powstania placówki nie doszło. Dopiero utworzenie muzeum przez Powiat Starachowicki w 2001 roku pozwoliło zatrzymać proces degradacji budynku. Obecnie Hala Lejnicza wykorzystywana jest na prezentację wystaw czasowych, oraz organizację spotkań, konferencji i koncertów.

Estakada Kolejowa

Obiekt wzniesiono w roku 1927, podczas największej modernizacji Zakładu Wielkopiecowego Na czterech słupach kamiennych oraz przyczółku od strony nasypu mieści się torowisko normalnotorowe ujęte w stalowej konstrukcji kratowej. Był to końcowy odcinek bocznicy kolejowej, którą pociągi dowoziły na teren zakładu wielkopiecowego materiały wsadowe: koks, rudę żelaza i topniki. Następnie były one zsypywane do boksów magazynowych znajdujących się od południowej strony estakady. Budowla ma 39,8m długości, 3m szerokości, oraz wznosi się na wysokość 4,91m.

Obiekty – Kotłownia

Obiekt składa się z czterech części. Najstarsza z nich (wschodnia) powstała w 1897 roku z przeznaczeniem na kotłownie. Zamontowane tam kotły produkowały parę, zasilającą maszynę wiatrową o mocy 800 KM. Budynek był dwukrotnie rozbudowywany w latach 1922 oraz 1952.

W jego części środkowej znajdują się oryginalne kotły parowe z pierwszej połowy XX wieku, które stanowiły ważny element całego ciągu technologicznego. W 1927 roku w celu dostarczania wody do kotłów, w miejsce istniejących pomp zamontowano nowoczesne urządzenia firmy Worthington.

Zainstalowano dwie pompy odśrodkowe, jedną o napędzie elektrycznymi drugą, jako rezerwową o napędzie parowym. Część zachodnia budynku wraz z tzw. przybudówką to najmłodsze elementy obiektu. Pierwsza z nich służyła jako stołówka robotnicza, zaś druga jako pomieszczenie magazynowe.

Obiekty – Maszynownia

Budynek stanowił integralną część starszego zespołu wielkopiecowego. Został zbudowany w latach 1 836-1841 i pierwotnie mieścił trzy miechy cylindryczne napędzane kołem wodnym oraz urządzenie wodne do obsługi wyciągu wsadu wielkopiecowego.

Po kolejnych modernizacjach zakładu w latach 70.i 80. XIX wieku zainstalowano tam między innymi niewielką maszynę parową do obsługi windy. Po unieruchomieniu starszego zespołu wielkopiecowego w 1 901 roku służył do celów gospodarczych, a po 1920 roku został zaadaptowany na potrzeby łaźni dla robotników Tą ostatnią funkcję spełniał do 1968 roku tj. chwili ostatecznego zamknięcia huty. Po jego kompleksowej rewaloryzacji w latach 2008-2011 mieści sale dydaktyczne oraz gabinety Dyrekcji Muzeum.

Obiekty – Wieża Ciśnień

Wybudowana w 1899 roku jako integralna część zespołu wielkopiecowego. Wieża ciśnień zaopatrywała zakład w wodę służącą w głównej mierze do chłodzenia pancerza wielkiego pieca. W wieży zainstalowano zespół pomp wirowych firmy Sirus i Zieleniewski z Warszawy. W górnej części budynku znajdował się zbiornik na wodę w kształcie walca, zasilający grawitacyjnie układ w przypadku awarii. Wieża ciśnień pracowała na własnym ujęciu głębinowym

Obiekty – Wielki Piec

To najważniejszy obiekt w całym ciągu technologicznym z końca XIX wieku. Został oddany do użytku w listopadzie 1 899 roku i był pierwszym w Starachowicach wielkim piecem na paliwo koksowe.

Początkowo miał on pojemność 180m’ (powiększoną następnie do 250m3) oraz wysokość 22m. Zbudowany jest z cegieł ogniotrwałych, którymi obmurowano jego wnętrze, zaś cała konstrukcja wzmocniona jest od zewnątrz stalowymi obręczami. Wielki Piec miał wydajność do 120 ton surówki na dobę. Wszystkie materiały wsadowe czyli koks, ruda żelaza i topniki (kamień wapienny) zasypywane były do gardzieli Wielkiego Pieca z górnego poziomu, na który transportowano je specjalną windą towarową. Jednorazowo do gardzieli Wielkiego Pieca zasypywano 2901 wsadu. Spust następował mniej więcej co 4 godziny a płynna surówka wydostawała się na halę spustową gdzie na piaszczystych formach zastygała w postać tzw. gąsek.