- Informacje o projekcie
- Filtry Theisena
- Budynek Maszyny Wiatrowej
- Hala lejnicza
- Infrastruktura
- Kotłownia
- Maszynownia
- Wieża Ciśnień
- Wielki Piec
Informacje o projekcie

W dniu 25 czerwca 2008 r. w Warszawie została zawarta Umowa pomiędzy Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego a Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach, której przedmiotem jest realizacja Projektu „Regio Ferrea – renowacja i adaptacja na cele kulturalne zabytkowej Huty Żelaza w Starachowicach.” Podpisanie tego dokumentu wieńczy proces aplikacji o środki pochodzące z MF EOG.
Zgodnie z podpisaną umową Muzeum otrzymało wsparcie finansowe w wysokości 1 683 704 Euro.W ramach Projektu finansowanego w 85% ze środków Mechanizmu Finansowego EOG wykonane zostaną następujące prace:
* Utworzenie pomostu widokowego na poziomie zasypu Wielkiego Pieca
* Remont klatki schodowej oraz budowa windy osobowej
* Rewitalizacja budynku hali spustowej wraz z przystosowaniem jej do funkcji amfiteatralnej
* Renowacja budynku wieży ciśnień oraz adaptacja jej na potrzeby wystawiennicze
* Remont elewacji budynku maszyny wiatrowej
* Remont budynku Filtrów Theisena
* Wykonanie instalacji ciepłowniczej w budynku administracyjnym
* Wykonanie ścieżek i alejek spacerowych oraz oświetlenia zewnętrznego obiektu
* Rewitalizacja budynku maszynowni
* Budowa tarasów widokowych na murze oporowym oraz przy estakadzie kolejowej
* Wzniesienie budynku recepcji
* Remont instalacji wodno – kanalizacyjnej oraz ciepłowniczej wraz z przyłączami do poszczególnych budynków
* Remont elewacji Hali Lejniczej oraz montaż klimatyzacji wewnątrz budynku
* Remont ogrodzenia zewnętrznego
* Stworzenie multimedialnej wystawy paleontologicznej połączonej z wyeksponowaniem zabytkowych kotłów parowych oraz klimatyzacją budynku dawnej kotłowni
Pozostałe środki w wysokości 15% wartości inwestycji pochodziły z Promesy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz z budżetu Starostwa Powiatowego w Starachowicach. Koszt całkowity Projektu zamknie się kwotą równowarta 2 416 610 Euro.
Uroczyste otwarcie Projektu „Regio Ferrea”
W dniu 19 września 2008 roku miała miejsce uroczysta inauguracja Projektu „Regio Ferrea – renowacja i adaptacja na cele kulturalne zabytkowej huty Żelaza w Starachowicach”. Realizacja inwestycji, której zakończenie przewidywane jest w 2010 roku pozwoli na przystosowanie do potrzeb nowoczesnego muzeum wielu obiektów wchodzących w skład XIX-wiecznego zespołu wielkopiecowego. Projekt finansowany jest w 85% ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Pozostała kwota pochodzi z Promesy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz budżetu powiatu Starachowickiego. Na uroczystości obecni byli przedstawiciele Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Parlamentarzystów Ziemi Świętokrzyskiej, Starosty Starachowickiego i Rady Powiatu w Starachowicach, Urzędu marszałkowskiego w Kielcach oraz Rady Muzeum. Symbolicznemu wbiciu pierwszej łopaty towarzyszył przegląd miejsc i obiektów przeznaczonych do rewitalizacji w ramach Projektu.
Od 12 października muzeum zaprasza wszystkich chętnych. Zwiedzanie zabytkowych obiektów trwa dwie godziny i odbywa się tylko z przewodnikiem. Wejścia na trasę zwiedzania o pełnych godzinach począwszy od 8.00 do 15.00 od wtorku do piątku, zaś od 11.00 do 15.00 w soboty i niedziele.
Obiekty – Filtry Theisena


Budynek został zbudowany w latach 1929-1931, podczas największej modernizacji zakładu wielkopiecowego. Mieści w sobie dezintegratory (filtry) Theisena stanowiące technologicznie ostatni etap systemu oczyszczania gazów wielkopiecowych. W urządzeniach tych doprowadzano do wytrącania się pozostałych, najdrobniejszych cząstek pyłów zanieczyszczających gazy. Po przejściu przez filtry Theisena gaz kierowano do nagrzewnic Cowpera oraz pod kotły obsługujące maszynę parową i centralę cieplną zakładu. Wydajność każdego z dezintegratorów to 25000m3 gazu na godzinę. Budynek filtrów wraz z urządzeniami pomocniczymi spełniał swoją funkcję użytkową do momentu wygaszenia wielkiego pieca w 1968 roku.
Zakres prac realizowanych w ramach projektu „Regio Ferrea” :
• Ogólny remont elewacji budynku z uzupełnieniem ubytków oraz wymiana pokrycia dachu
Obiekty – Budynek Maszyny Wiatrowej
- remont elewacji wraz z uzupełnieniami i przywróceniem historycznej kolorystyki budynku
- renowacja tynków wewnętrznych
- renowacja stolarki okiennej i drzwiowej
Obiekty – Hala lejnicza


To jeden z najważniejszych zachowanych obiektów należących do za kładu wielkopiecowego czynnego w latach 1 842-1 901. Po jego ostatecznym zatrzymaniu przeznaczona początkowo na magazyny, a od 1928 roku na cegielnię w której wyrabiano cegłę ze szlaki wielkopiecowej. Liczne przybudówki, jakimi wówczas obrosła zatarły jej pierwotny wyg ląd. Po za mknięciu cegielni w 1 971 roku hala stopniowo popadała w ruinę.
W latach 90. XX wieku przywrócono obiektowi historyczny kształt’ przeznaczono na halę ekspozycyjną dla przyszłego muzeum. Wskutek zmiany decyzji ówczesnego właściciela zabytku (Fabryki Samochodów Ciężarowych) do powstania placówki nie doszło. Dopiero utworzenie muzeum przez Powiat Starachowicki w 2001 roku pozwoliło zatrzymać proces degradacji budynku. Obecnie Hala Lejnicza wykorzystywana jest na prezentację wystaw czasowych, oraz organizację spotkań, konferencji i koncertów.
Zakres prac realizowanych w ramach projektu „Regio Ferrea” :
- Remont elewacji i wymiana stolarki drzwiowej i okiennej
- Zabezpieczenie i wymiana zniszczonych elementów konstrukcyjnych
- Doprowadzenie instalacji wodno – kanalizacyjnej oraz centralnego ogrzewania
- Założenie klimatyzacji
- Budowa sanitariatu
- Remont pomieszczenia magazynu
- Budowa wymiennikowni ciepła na potrzeby Muzeum
Obiekty – Infrastruktura


Istotną częścią projektu „Regio Ferrea” jest znaczna rozbudowa i unowocześnienie infrastruktury Muzeum. Pozwoli to w znacznym stopniu na optymalne wykorzystanie walorów obiektu dla potrzeb projektowanych ścieżek dydaktycznych. Umożliwi także realizację zdarzeń muzealnych adekwatnych do wymogów stawianych nowoczesnemu muzealnictwu.
Zakres prac realizowanych w ramach projektu „Regio Ferrea” :
- Budowa nowego ogrodzenia terenu Muzeum
- Budowa nowego budynku portierni
- Utworzenie ciągów pieszych, w tym ścieżki widokowej na murze oporowym oraz kładki nad kanałem wodnym dla lepszego wyeksponowania pozostałości zakładu z połowy XIX wieku.
- Utworzenie tarasu widokowego przy estakadzie kolejowej połączone z jej konserwacją
- Budowa nowych, pieszych ciągów komunikacyjnych na terenie Muzeum z przystosowaniem ich na potrzeby ścieżek dydaktycznych i traktów spacerowych
- Oświetlenie terenu Muzeum
- Stworzenie sieci instalacji elektrycznej, wodno – kanalizacyjnej, oraz centralnego ogrzewania i podłączenie terenu Muzeum do zewnętrznych źródeł zasilania.
Budowa nowego ogrodzenia Muzeum
Doprowadzenie instalacji
Renowacja estakady kolejowej
Adaptacja wnętrza przybudówki budynku kotłowni na pomieszczenia sanitarne
Budowa nowych ciągów pieszych i jezdnych
Budowa budynku recepcji
Obiekty – Kotłownia


Budynek kotłowni (nr 124) składa się z czterech części. Najstarsza część wschodnia powstała w 1897 roku z przeznaczeniem na kotłownię. W budynku zamontowano wówczas pięć kotłów opalanych gazem wielkopiecowym. Kotły produkowały parę, która zasilała maszynę wiatrową o mocy 800 KM . Budynek rozbudowywano w latach 1922 i 1952. Część środkowa zajęta jest przez oryginalne z początku XX wieku kotły parowe, które stanowiły ważny element w całej produkcji wielkopiecowej. W 1927 roku w celu dostarczania wody do kotłów, w miejsce istniejących pomp zamontowano nowoczesne urządzenia firmy Worthington. Zainstalowano dwie pompy odśrodkowe, jedna o napędzie elektrycznym i druga, jako rezerwowa na napędzie parowym. Część zachodnia budynku wraz z tzw. przybudówką to najmłodsze elementy obiektu. Przed wygaszeniem wielkiego pieca część środkowa zachodnia funkcjonowała jako stołówka zakładowa. W 1966 roku budynek kotłowni zostaje wpisany do rejestru zabytków, jako integralna część zespołu wielkopiecowego.
Zakres prac realizowanych w ramach projektu „Regio Ferrea” :
• Ocieplenie ścian budynku
• Wyburzenie późniejszych przybudówek
• Doprowadzenie instalacji elektrycznej i wodno – kanalizacyjnej
• Wymiana stolarki okiennej
• Stworzenie nowej wystawy paleontologicznej [patrz dział: „Wystawa paleontologiczna”]
Obiekty – Maszynownia


Budynek stanowił integralna część starszego zespołu wielkopiecowego. Został zbudowany w latach 1 836-1841 i pierwotnie mieścił trzy miechy cylindryczne napędzane kołem wodnym oraz urządzenie wodne do obsługi wyciągu wsadu wielkopiecowego.
Po kolejnych modernizacjach zakładu w latach 70.i 80. XIX wieku zainstalowano tam między innymi niewielką maszynę parową do obsługi windy. Po unieruchomieniu starszego zespołu wielkopiecowego w 1 901 roku służył do celów gospodarczych, a po 1920 roku został zaadaptowany na potrzeby łaźni dla robotników Tą ostatnią funkcję spełniał do 1968 roku tj. chwili ostatecznego zamknięcia huty. Po jego kompleksowej rewaloryzacji w latach 2008-2011 mieści sale dydaktyczne oraz gabinety Dyrekcji Muzeum.
Zakres prac realizowanych w ramach projektu „Regio Ferrea” :
Remont elewacji z odtworzeniem oryginalnych elementów architektonicznych z poł. XIX wieku
- Odtworzenie stolarki okiennej i drzwiowej
- Kapitalny remont wnętrza budynku wraz ze strychem
- Adaptacja pomieszczeń na sale dydaktyczne, pracownie artystyczne, bibliotekę, pracownię konserwatorską oraz magazyny muzealne
- Doprowadzenie instalacji elektrycznej, centralnego ogrzewania oraz wodno – kanalizacyjnej
Obiekty – Wieża Ciśnień


Budynek wieży ciśnień wybudowano w 1899 roku jako integralną część zespołu wielkopiecowego. Wieża ciśnień zaopatrywała zakład w wodę. W wieży zainstalowano zespół pomp wirowych firmy Sirus i Zieleniewski z Warszawy . Pompy toczyły wodę do chłodzenia pancerza wielkiego pieca. W górnej części budynku znajdował się zbiornik na wodę w kształcie walca, zasilający grawitacyjnie układ w przypadku awarii. Wieża ciśnień pracowała na własnym ujęciu głębinowym.
Zakres prac realizowanych w ramach projektu „Regio Ferrea” :
- remont elewacji wraz z uzupełnieniami i przywróceniem historycznej kolorystyki budynku
- renowacja stolarki okiennej i drzwiowej
- odtworzenie drewnianej klatki schodowej
- nakrycie budynku nowyn dachem
Obiekty – Wielki Piec


To najważniejszy obiekt w całym ciągu technologicznym z końca XIX wieku. Został oddany do użytku w listopadzie 1 899 roku i był pierwszym w Starachowicach wielkim piecem na paliwo koksowe.
Początkowo miał on pojemność 180m3 (powiększoną następnie do 250m3) oraz wysokość 22m. Zbudowany jest z cegieł ogniotrwałych, którymi obmurowano jego wnętrze, zaś cała konstrukcja wzmocniona jest od zewnątrz stalowymi obręczami. Wielki Piec miał wydajność do 120 ton surówki na dobę. Wszystkie materiały wsadowe czyli koks, ruda żelaza i topniki (kamień wapienny) zasypywane były do gardzieli Wielkiego Pieca z górnego poziomu, na który transportowano je specjalną windą towarową. Jednorazowo do gardzieli Wielkiego Pieca zasypywano 2901 wsadu. Spust następował mniej więcej co 4 godziny a płynna surówka wydostawała się na halę spustową gdzie na piaszczystych formach zastygała w postać tzw. gąsek.
Zakres prac realizowanych w ramach projektu „Regio Ferrea” :
- Remont górnego pomostu Wielkiego Pieca wraz z urządzeniem tarasu widokowego
- Renowacja mechanizmu zasypowego (tzw. dzwonu Langena) na górnym poziomie Wielkiego Pieca
- Remont konstrukcji wieży wyciągowej połączony z zainstalowaniem windy osobowej dla ruchu turystycznego
- Remont budynku wyciągu oraz odsłonięcie mechanizmu wyciągarki
- Przywrócenie historycznego kształtu hali spustowej oraz adaptacja jej na potrzeby amfiteatru
Została zaplanowana w konstrukcji wielkiego pieca jako pionowy wyciąg wsadowy o wysokości 17,29m i szerokości 3,25m. Początkowo dzięki napędowi parowemu poprzez wieżę dostarczano na pomost górny wielkiego pieca wózki z materiałem wsadowym. Do klatki wchodziły dwa wózki. W latach 30-tych XX wieku napęd parowy zastąpiono elektrycznym o mocy silnika 30KM. Zamontowano dwie windy elektryczne. Po wjeździe na górę, wózki poprzez pomost o długości 15,25m dojeżdżały torowiskiem na pomost wsadowy. W momencie unieruchomienia wielkiego pieca w 1968 roku do momentu obecnych prac remontowych w ramach projektu „Regio Ferrea”, wieża klatki wyciągowej pozostawała bez zmian w swych naturalnych pozycjach. Jedna winda na poziomie placu, druga na poziomie pomostu wsadowego. Klatka górna w 1968 roku została zablokowana bolcami. Zachowały się liny, schodki a także przeznaczona do remontu maszynownia wciągarki.
Budynek wyciągu
Pomost zasypu
Winda na górny poziom Wielkiego Pieca